παραμονή Πρωτοχρονιάς

Κατά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μεγάλη κίνηση. Πολλά τα πάνε έλα για να γίνουν όλα καλά. Χρονιάρα μέρα. Μια πρόσθετη φροντίδα ήταν η Βασιλόπιτα.
Τη ζύμωνε η νοικοκυρά με τα χέρια της, με ντόπια αγνά υλικά, εκτός από τη ζάχαρη και τα μπαχαρικά κι ένα κοινό νόμισμα ( για χρυσό ούτε λόγος).
Απαραίτητη ήταν και η "μπακλαβού", κομένη σε ρόμβους, ψιλή και ρόδινη μ' ένα μοσχοκάρφι σε κάθε κομμάτι σαν μαύρο ματάκι.
Την Πρωτοχρονιά, έλεγαν, αν σου συμβεί κάτι,καλό η κακό, βασιλεύει, θα επαναλαμβάνεται όλο το χρόνο, γι' αυτό πρόσεχαν να μηντους συμβεί κάτι δυσάρεστο. Φοβούνταν από αρρώστια και ατύχημα, πρόσεχαν να μην χτυπήσουν, να μην ματώσουν, να μην μαλώσουν, να μην σπάσουν κανένα αντικείμενο, να μη χάσουν κάτι, γι' αυτόπολύ λίγοι δοκίμαζαν την τύχη τους στα χαρτιά: "καλά να κερδίσω, αν χάσω;". Απέφευγαν τα πάρεδώσε για να μην βασιλέψει το έξοδο. Ειδικά οι μικροί ήταν εξαιρετικά προσεκτικοί και φρόνιμοι. Οι μεγάλοι τους το θύμιζαν: "Κάτσε καλά θα σου τις βασιλέψω!"
Οι κυνηγοί πήγαιναν στο κυνήγι για να βασιλέψουν το ντουφέκι τους και να έχουν επιτυχίες όλο το χρόνο. Έριχναν σε ότι έβρισκαν μπροστά τους αρκεί να το ματώσουν, όπως έλεγαν, δεν είναι βολετό, κάτι θα βρεθεί, ένα κοτσύφι, μια τσίχλα, έφταναν να ρίξουν σε κάτι για το καλό του χρόνου.

Read more...

Οι καλικάτζαροι

Σε όλη τούτη την διαδικασία και την φροντίδα, όλα να γίνουν όμορφα, παραμονεύει ένας κίνδυνος. Το μαγάρισμα του ψημένου κρέατος από τους καλικάτζαρους.
Είναι οι καλικάτζαροι τα μικρά εκείνα δαιμόνια με τα κατσικίσια ποδαράκια, τα μεγάλα σαν της νυχτερίδας αυτιά, την αποκρουστική φάτσα και τα τρελά φερσίματα που ανεβάινουν από τα έγκατα της γής όπου ολοχρονίς αγωνίζονται να κόψουν τον κορμό του δένδρου που κρατά τη γη, για να την γκρεμίσουν στα τάρταρα, η βγαίνουν από τα βάθη της θάλασσας, ανάμεσα Ίμβρου και Σαμοθράκης, όπου έχουν τον μεγάλο μύλο που αλέθει το άλας για να αρμυρίσει το νερό και να μην μπορούν οι άνθρωποι να το χρησιμοποιήσουν.
Την παραμονή των Χριστουγέννων αφήνουν τα "θεάρεστα" έργα τους και ανεβαίνουν στη γη, για να πειράξουν τους ανθρώπους και να χαλάσουν το γιορταστικό κέφι. Γι' αυτό οι νοικοκυρές την παραμονή από την αυγή μαζεύουν την στάχτη από το τζάκι και την έριχναν γύρω γύρω στο σπίτι σύριζα στον τοίχο, γιατι οι τρισκατάρατοι φοβούνται να την πατήσουν και να περάσουν. Αλλιώς σκαρφαλώνουν στο τοίχο, ανεβαόνουν στα κεραμίδια όπου κάνουν πολλή φασαρία, τρυπώνουν από την καπνοδόχο στο τζάκι για να κάνουν την ζημιά τους.
Τους τρελάινει η μυρωδιά του ψημένουν κρέατος. Θέλουν λοιπόν να πλησιάσουν και να τσιμπήσουν λίγο και αν δεν το καταφεύουν το μαγαρίζουν και φεύγουν.
Για να αποτρέψει λοιπόν την απόπειρά τους αυτή, αυτός που ψήνει κρατά ένα ξύλο αναμμένο που έχει γίνει σαν πίρος από την φωτιά το χτυπά πάνω στους δαυλούς για να κάνει σπίθες και λέει διάφορα λόγια. Τρομαγμένοι αυτοί κάνουν πίσω, αλλά θα ξανάρθουν. Είναι πεισματάρηδες γι' αυτό και η απειλή επαναλαμβάνεται.
Ένας άλλος λόγος που ρίχνουν την στάχτη είναι οτι όλα τα "ζούζουλα" που εισχωρούν στο σπίτι εμποδίζονται και ιδιαίτερα οι "μιλιτάκοι". Τα μικρά μυρμήγκια με το μελί χρώμα, που τρώνε τα κοράσια, τους μικρούς μεταξωσκόληκες, μόλις βγουν από το αυγό τους.

Read more...

Η Μετάδοση

Μαζί με όλα αυτά, η νοικοκυρά ζύμωνε κι ένα πρόσφορο, ένα "σταυρό", όπως το λέγαμε, σφραγισμένο στη μέση μ΄ένα ξύλινο ¨σφραγιστό", από αυτούς που φτιάχνουν οι καλόγεροι στο Αγιονόρος.

Μαζί με τα ψωμιά και το "σταυρό" έκαναν και τα ¨κ'λίκια", με τη διαφορά πως δεν τα σφράγιζαν αυτά, μόνο έκαμαν στη μέση μια βούλα με τα τρία δάχτυλα, όπως, όταν τα ενώνουμε για να κάνουμε το σημείο του σταυρού. Τα κλίκια ήταν τόσα, όσα και τα "αδεξίμια" ( βαφτισιμιά) και τα έστελναν στον καθένα την Παραμονή μαζί με το χριστουγεννιάτικο δώρο. Τις πιο πολλές φορές το μοναδικό δώρο ήταν το "κ'λίκι".

Παραμονή Χριστούγεννα, η πρώτη μέρα του Δωδεκάμερου, και η πρώτη δουλειά να μεταλάβουμε.
το σύνθημα το έδινε από την αυγή, απ' τα βαθιά χαράματα, η καμπάνα της εκκλησιάς που καλούσε τους πιστούς να παν να κοινωνήσουν. Με το πρώτο "σήμαντρο", το πρώτο κάλεσμα, όλοι ήταν στο πόδι, έπρεπε όλοι να βιαστούν να μεταλάβουν, γιατί με το ξημέρωμα άρχιζε η δουλειά.
Μ' ένα φανάρι στο χέρι για να τους φέγγει στο δρόμο και το "σταυρο" τυλιγμένο σε γαλάζια "υφαντή"πετσέτα μαζί μ' ένα κερί διπλωμένο σε σχήμα θηλιάς, το "ζευγάρι", όπως λέγεται, και λίγα κουκιά λίβανο, αμοιβή στον παπά που θα τους δώσει τη μετάδοση, έφταναν μικρές μικρές ομάδες στην εκκλησιά.
Ένας παπάς στεκόταν σ' ένα στασίδι με το πετραχήλι στο λαιμό και διάβαζε στην κάθε ομάδα τη "σ΄χώρεση", την ευχή της εξομολόγησης, και ύστερα άπλωνε το ανοιχτό βιβλίο για "ο,τι προαιράτε" και καθένας έθετε μέσα τον οβολό του. Ύστερα περνούσαν ένας ένας από την βορινή Πύλη κι έπαιρναν τηνκοινωνία με πραγματικό φόβο Θεού.
Με την επιστροφή στο σπίτι ο χυλός για τις τηγανίτες ήταν έτοιμος. Τις έψηναν και τις έτρωγαν με μπόλιο μέλι. Ήταν το πρώτο φαγητό μετά τη Μετάδοση.

Συνεχίζεται....

Read more...

προς τα Χριστούγεννα

Σε τούτες τις διακοπές μόνο οι επαγγελματές δεν έπαιρναν μέρος, αντίθετα ο πυρετός της δουλειάς ήταν πολύ ψηλός. Ραφτάδες και τσαγκαράδες δούλευαν νύχτα μέρα, έκαναν ατέλειωτα νυχτέρια, γιατί όλοι τα Χριστούγεννα έπρεπε να ντυθούν στα καινούργια.
Οσο για τις νοικοκυρές, ε! αυτό δεν περιγράφεται! Όλα τα μέσα και τα σύνεργα της πάστρας στρατολογούνταν και παν' απ' όλα ο ασβέστης. Όλα έπρεπε να λάμπουν, κι όταν όλα τέλειωναν, την προπαραμονή, άρχιζε το μεγάλο πανηγύρι, το ζύμωμα. Τούτο δεν ήταν μια απλή δουλειά, ήταν μια ιεροτελεστία. Κάθε νοικοκυρά φιλοδοξούσε να κάνει για το σπίτι, τους δικούς της, για τους φίλους της, το καλύτερο.
Άναβαν όλοι οι φούρνοι στις γειτονιές κι άναβαν πυρκαγιές στις αισθήσεις. Μεγάλα αφράτα σταρένια ψωμιά, κιτρινα σαν το φλουρί, τυλιγμένα σε κατάλευκα σιδερωμένα ψωμοπάνια, μέσα στις κούπες, αράδα μπροστά στο φούρνο, ανάσαιναν φρεσκάδα και υπόσχεση σαν τα μικρά παιδιά στις κούνιες, που υπόσχονται τη συνέχιση της ζωής.
Οι γανωμένοι ταβάδες άστραφταν και μέσα οι κουραμπιέδες, φτιαγμένοι από αγνό ντόπιο βούτυρο, μοσχομύριζαν. Το φρέσκο λάδι και τα μπαχαρικά στην "μπακλαβού" και τους "σαμσάδες" γαργαλούσαν την όρεξη, πρόκληση και εμπαιγμός για τη μέρα εκείνη, γιατί η Ιμβριώτισσα γυνάικα, άγρυπνος θεματοφύλακς της παράδοσης, δεν άφηνε κανέναν ν' αγγίξει τίποτα, γιατί αύριο παραμονή Χριστούγεννα, "Του Χριστού τα Γεννητούρια" θα μεταλάβαιναν όλοι στο σπίτι και έπρεπε να νηστέψουν.

Συνεχίζεται.....

Read more...

Τα Δωδεκάμερα

Το Δωδεκαήμερο είναι μια χρονική περίοδος αλλιώτικη από τον άλλο χρόνο.
Οι νησιώτες, που μοχθούσαν όλο το χρόνο να κάνουν την σκληρή και άγονη γη να καρπίσει, περίμεναν τις μέρες τούτες όλο προσμονή και λαχτάρα. "Χ΄στοσκουλα" μόνο το όνομα γοήτευε.
Τα Χριστούγεννα για τους Ιμβριώτες δεν ήταν μονάχα μια κοσμογονική γιορτή, που άλλαξε τη μοίρα του ανθρώπινου γένους, αλλά και περίοδος διακοπών. Ολοι κάνουν τις διακοπές τους το καλοκαίρι, εμεις το χειμώνα. Δεκέμβρη και Γενάρη θα ξεκουραστούμε. Είχαμςε ρίξει τον σπόρο στη γη, μαζέψαμε τις ελές, τρυγήσαμε τ' αμπέλια και τα μελίσσια, στρέψαμε τα σφαχτά (τα ζώα και τα κοπάδια) στα χειμαδιά τους.
Γέμισαν κουπάνιες τα κατώγια. Πλυμένο και κοσκινισμένο το σιτάρι στ' αμπάρια. Μοσκοβολά το φρέσκο λάδι στα κιούπια. Χρισμένο το κρασί στις "σφίδες" για να μην ξεθυμάνει και χάσει το άρωμά του. Μοσχοβολά θυμάρι και πεύκο το μέλι στα τσουκάλια (τσουκαλίδες), τα όψιμα "πασχαλινά", τυρί, βούτυρο, γιαούρτι, σκεπασμένα με λευκή πετσέτα σφιχτά δεμένη, και οι πετρωτές μυζήθρες, αράδα στην "κανιά" στάζουν βούτυρο.
Το γουρούνι δεμένο στην αυλή, συλλογισμένο μέσα στο λάκκο που το ίδιο έσκαψε, μετρά θαρρείς τις μέρες του.
Ένα σφαχτό, 'νοματισμένο για τις μέρες τουτες,, δεμένο απ΄τα κέρατα στη ρίζα ενός δένδρου της αυλής περιμένει τη σειρά του. Το λίγο λίγο, ήταν η "ψωμούλα" του φτωχού, δηλαδή ένα αρνί ή ένα κατσίκι που το έτρεφε με ιδιαίτερη φροντίδα για τούτες τις γιορτές.
Με τα κατώγια λοιπόν γεμάτα αγαθά και τις καρδιές αισθήματα έμπαιναν οι Ιμβριώτες στ Δωδεκαμερο.

Συνεχίζεται...

Read more...

προξενιών συνέχεια

Μιλήσαμε για το μαύρισμα της παροξενιάς και το συσχετίσαμε με το μαύρισμα στις εκλογές. Όμως στην περίπτωση ενός αποτυχημένου προξενιού, το μαύρισμα ήταν πραγματικό. Την μαύριζαν την προξενίτρα με μουτζούρα από το τηγάνι. Γι' αυτό, όταν είχε κανείς σημάδι από μουτζούρα έλεγαν: "Προξενιά έκανες και σε μουτζούρωσαν;"
Εκτός από τον εαυτό της η προξενήτρα ήθελε να προστατέψει από την προσβολή και αυτόν που την έστειλε για προξενιά. Η αποτυχία μιας προξενιάς δηλώνονταν με την φράση " έφαγε χυλόπιτα" Και ήταν και τα πειράγματα "καλοφάγωτη η χυλόπιττα" έλεγαν.
Έφαγες τη χυλόποιτα με ξύλινο κουτάλι
μα κάνε την υπομονή όπως την κάναν κι άλλοι.
Αυτά γίνονταν σε περίπτωση αποτυχίας. Όταν όμως "η αμάδα πήγαινε στο σημάδι", όταν δηλαδή ο σκοπός πτεύχαινε, τότε η προξενήτρα επέστρεφε με το φανάρι ψηλά τώρα, για να φαίνεται από μακριά. Μια ψυχή πίσω από ένα παράθυρο περίμενε με αγωνία τον γυρισμό της! Στην επιτυχία η προξενήτρα έβγαινε με άσπρο πρόσωπο, δεν την είχαν μουτζουρώσει. Εκτός από ικανοποίηση, εισεπραττε μαζί με την ευγνωμοσύνη κι ένα καλό δώρο: ένα φουστάνι, ή ένα ζευγάρι παπούτσια ή ένα τσεμπέρι και χώρια τα παινέματα:
Ποιος είναι ο προξενητής που καν' αυτή τη χάρη
κι έσμιξε το μαλαμα με το μαργαριτάρι

Ναξερα τον προξενητή που καν΄αυτό το γάμο,
το μεγαλύτερο καλό ήθελα να τον κάνω.

Read more...

προξενιό

Όταν ανάμεσα σε ένα αγόρι και ένα κορίτσι υπήρχε ένας δεσμός και στα σπίτια των δύο νέων ήταν γνωστά τα συντελούμενα, τότε ένας τρίτος έμπαινε στη μέση σαν μεσολαβητής, για να μεταφέρει τη βούληση της μιας πλευράς προς την άλλη. Συνήθως την πρωτοβουλία έπαιρνε η οικογένεα της νύφης. Ηταν λοιπόν απαραίτητος ένας τρίτος. Ελεγαν: "Αν δεν πει άνθρωπος στην μέση, η δουλειά δεν τελείωνε". Έτσι λοιπόν ένας συγγενής η φίλος των δυο οικογενειών, έμπαινε στη μέση. Αυτός ο τρίτος ήταν ο προξενητής, η συχνότερα η προξενήτρα, γιατί τις πριο πολλές φορές μια γυναίκα αναλάμβανε τη δουλειά αυτή. Μια γυναίκα με πείρα και πειθώ.
Ο ρόλος της προξενήτρας ήταν πολύ λεπτός. Ηταν ενδεχόμενο να αντιμετωπισει ορισμένες επιφυλάξεις, για τις οποίες έπρεπε να έχει την ετοιμότητα και την δεξιοτεχνία να τις παρακάμψει, και το χειρότερο - σπάνιο αυτό - να συναντήσει απρόβλεπτη άρνηση και να προσβληθεί.
Λάβαινε λοιπόν τα μέτρα της. Πρώτα πρώτα αντλούσε κουράγιο από τον εαυτό της. Ελεγε: "Εγώ θα το πω και σαν το δεχθούν, σαν δε, η μισή ντροπή δική μου η μισή δική της".
Λάβαινε λοιπόν τα μέτρα της για να μην εκτεθεί σε περίπτωση άρνησης. Πήγαινε αργά τη νύχτα, κρατούσε το φανάρι ( λαδοφάναρο) κάτω από την ποδιά της, έκρυβε το πρόσωπο με το τσεμπέρι της που αν την συναντούσε κανείς στον δρόμο να μην την γνωρίσει., γιατί δεν ήταν μονάχα η αποτυχία αλλά και τα παρατράγουδα. Αν αποτύχαινε την μουτζούρωναν, την μάυριζαν, όπως λεν σε αποτυχία εκλογών σήμερα.

Συνεχίζεται....

Read more...

στους χορούς και τα πανηγύρια

Τέτοιες συγκεντρώσεις λοιπόν ήταν οι χοροί όπου η συμμετοχή ήταν πολύ μεγάλη, αλλά πιο συχνά χοροί με τραγφούδια στις γειτονιές, στις αυλές ή στα σπίτια, όπου η συμμετοχή ήταν μικρότερη μεν, αλλά η ατμόσφαιρα ζεστή για την εκκόλαψη ειδυλλίων.
Στους χορούς αυτούς δινόταν η ευκαιρία να εκφράσει κάποιος την αγάπη του η να κάνει μια εξομολόγηση η να πει το παράπονο του τραγουδώντας δίστιχα, συγκεκαλυμμένα η με μια αδιόρατη αιχμή, την οποία όμως μόνο οι κεραίες "εκίνου που πονούσε το δόντι" όπως λέγαμε, μπορούσαν να συλλάβουν. Η ανταπόκριση η μη εκδηλώνονταν κατα τον ίδιο τρόπο, μέσα από τον ημιδιάφανο πέπλο του δίστιχου.
Ανάλογες συγκεντρώσεις, που συνοδεύονταν πάντα από τραγούδια και χορούς ήταν τα πολλά πανηγύρια. Το ίδιο γινόταν και την παραμονή των πανηγυριών κατα το άλεσμα της "κουρκούτης" στο χειρόμυλο. Το χειρόμυλο τον γύριζαν πάντα δύο, αγόρι και κορίτσι. Εδώ τον πρώτο λόγο είχαν τα μάτια. Η επαφή ήταν άμεση, ιαθώς κάθονταν κοντά κοντά, ο ένας στον άλλον αντίκρυ, τα βλέμματα τους συναντιόνταν και ο καθένας μπορούσε να βυθοσκοπήσει κατα κάποιο τρόπο τη σκέψη και τη διάθεση του άλλου κι ύστερα τα χέρια που κρατούσαν τη χειρολαβή ακουμπούσαν το ένα το άλλο και έδιναν τα μηνύματα για τη συνέχεια.
Ανάλογη περίπτωση ήταν και ο "γρίζος" η διαδικασία δηλαδή του "μπασίματος" του μάλλινου υφαντού, με το οποίο έκαναν τα χειμωνιάτικα ρούχα των ανδρών. Ο γρίζος γινόταν συνήθως βράδυ και μετά το έργο άρχιζε ο χορός. Δεν άφηναν ευκαιρία να πάει χαμένη, από τουτες τις εκδηλώσεις πάντα κάτι θα έβγαινε!

Συνεχίζεται....

Read more...

αρραβωνιάσματα - γάμος

Αιντε να πούμε και λίγα για τις σχέσεις αγοριών και κοριτσιών!
Αυτες ήταν σχέσεις ελεύθερων ανθρώπων, δίχως προκατάληψη του ενός φύλλου για το άλλο.
Δηλαδή, αν δυο νέοι συναντηθούν στον δρόμο, η σ' ένα φιλικό σπίτι η σε μια συγκέντρωση, κι όταν ακόμα οι συναντήσεις αυτές είναι περισσότερο συχνές από το να θεωρούνται τυχαίες, αυτό δεν θα πει για κανένα λόγο οτι είναι "ύποπτες", πως το κορίτσι για παράδειγμα επιδιώκει κάτι παραπάνω από μια φιλία κι οτι πάει με την υστεροβουλία να τον "τυλίξει" όπως λέμε. Αλλά ούτε και οτι το αγόρι είχε την πρόθεση να παίξει μαζί της η να την εκθέσει. Το να εκθέσει κανείς ένα κορίτσι στα καλά καθούμενα το θεωρούμε το λιγότερο ανανδρία.
Αντίθετα, αν οι τέτοιου είδους συναντήσεις είχαν σαν αποτέλεσμα να αναπτυχθεί μεταξύ τους μια συμπάθεια η κάποιο αίσθημα, τότε καοι οι τυχαίες ακόμα συναντήσεις αποφεύγονταν όσο ήταν δυνατόν για πολλούς και πρακτικούς λόγους.
Πρώτα πρώτα ήθελαν να συγμομετρήσουν την αντίδραση των δικών τους, για να αποφύγουν μελλοντικά μπερδέματα, δεύτερον δεν ήθελαν να δώσουν λαβή για κουτσομπολιά και τελευταίο, ν' αποφύγουν την παρέμβαση τρίτων, οι οποίοι, είτε από ανάλογο ενδιαφέρον για τον ένα από τους δύο, είτε από απλή κακεντρέχεια, μπορούσαν να δηλητηριάσουν την σχέσεη "ρίχνοντας λόγια"
Μιλήσαμε λοιπόν για συγκεντρώσεις, που γινονταν αφορμή για επαφές ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια, επαφές που πολλές φορές κατέληγαν στην αγάπη, σ' αραβωνιάσματα και φυσικά σε παντρολογήματα.
Τέτοιες συγκεντρώσεις ήταν οι χοροί. Χοροί όχι μονάχα στις πλατείες και στα καφενεία με τα όργανα όπου συμμετοχή ήταν πολύ μεγάλη αλλά πιο συχνά.....

Συνεχίζεται...

Read more...

βαφτίσια

Το βάπτισμα που γινόταν με όλες τις προβλέψεις του τυπικού της Εκκλησίας, δεν είχε τιποτα το ιδιαίτερο απ' ό,τι γινόταν παντού, πλην του οτι η μητέρα δεν πήγαινε στο μυστήριο, αλλά περίμενε στο σπίτι να της φέρουν το όνομα!
Όλα τα παιδιά που ήταν στα βαφτίσια, μόλις άκουγαν το όνομα, έτρεχαν στο σπίτι να το πουνστη μητέρα κι εκείνη για το χαρούμενο άγγελμα έδινε στο καθένα από ένα νόμισμα, η τα πετούσε - κέρματα - με την χούφτα στην αυλή και τα μάζευαν τα παιδιά.
Στο τέλος της τελετής ο νονός έδινε σε όλους τους παριστάμενους τη "μαρτυριά", για να μαρτυρήσουν παντού το βάπτισμα του νέου χριστιανού. Η μαρτυρία ήταν ένα νόμισμα μικρό η μεγάλο ανάλογα με τα οικονομικά του νονού.
Η μαμή, που είχε τη φροντίδα του μωρού μέσα στην εκκλησιά, έπαιρνε μαζι με τη μαρτυριά και το σχετικό φιλοδώρημα και επίσης το σαπούνι και την πετσέτα με τα οποία πλύθηκαν ο παπάς και ο νονός.
Κατα την επιστροφή στο σπίτι "εν πομπή" , τα παιδιά, που είχαν εισπράξει και το "μπαξίσι" από το νονό, ακολουθούσαν με την ελπίδα και για κανένα γλυκό από τα κεράσματα.
Η μητέρα έκανε μετάνοια, φιλούσε το χέρι του νονού, φόρο τιμής για την προσφορά του.
Ο νονός από 'δω και μπρος δεν ήταν ο ένας οποιοσδήποτε, αλλά ένα πρόσωπο που έχαιρε ιδιαίτερης τιμής και εκτιμησης από τους γονείς του "αδεξιμιού", όπως λέγαμε το βαφτισιμιό, γιατί "ανεδέξατο αυτόν εκ της κολυμβήθρας!"

Read more...